Мақалада дене шынықтырумен жүйелі түрде айналысатын студенттердің тіршілігін қамтамасыз етудің негізгі жүйелерінің және жоғары жүйке қызметінің функционалдық жай-күйінің динамикасын зерттеу нәтижелері келтірілген. Зерттеуге үш түрлі жоғары оқу орындарының студенттері қатысты (n=330). Оқу жылының басында және соңында студенттердің физикалық жағдайын өзін-өзі бақылау әдістеріне талдау жасалды.

Зерттеу нәтижелері оқу жылының басында жүрек-қан тамырлары, тыныс алу жүйелерінің көрсеткіштері, функционалдық сынақтар және VNI көрсеткіштері (зейін және есте сақтау) қанағаттанарлық немесе төмен мәндер ауқымында болғанын көрсетеді. Жалпы алғанда, зерттелген көрсеткіштер оқушылардың физикалық денсаулығының қанағаттанарлықсыз критерийлерін көрсетеді. Оқу жылында жүйелі дене шынықтыру сабақтарының әсерінен оқушылардың үлгерім көрсеткіштері статистикалық тұрғыдан айтарлықтай жақсарды. Осылайша, жүрек-қантамыр жүйесі көрсеткіштері жүрек соғу жиілігінде 19,4%-ға, систолалық қан қысымы 11,4%-ға, диастолалық 12,4%-ға төмендеп, Руффиер сынағы индикаторы 82,6%-ға жоғарылады. Жүрек-тамыр жүйесі көрсеткіштерінің динамикасы тыныштықта және функционалдық сынақ кезінде жүрек бұлшықетінің күшеюін, жүректің төзімділігінің жоғарылауын, жүрек қызметін реттеу механизмдерінің қалыпқа келуін және жүйелі дене тәрбиесінің нәтижесінде қоршаған орта факторларына бейімделу жүйесінің күшінің жоғарылауын көрсетуі мүмкін. Осы тұжырымдарды растау үшін жүрек-тамыр жүйесін бақылаудың объективті заманауи әдістерін қолдану қажет.

Өзін-өзі бақылау әдістері оқушыларды қызықтырады, жүйелі дене тәрбиесі процесінде функционалдық жағдайдың өзіндік көрсеткіштерінің динамикасын бағалауға қызығушылықты оятады, денсаулықты сақтау құзыреттілігін қалыптастырады, денсаулыққа құндылық көзқарасты қалыптастырады.

Зерттеу нәтижелері дене шынықтырумен жүйелі түрде айналысатын студенттердің функционалдығын, зейінін және есте сақтау қабілетін арттыруды дәлелдейді. Болашақта жүрек-қантамыр және тыныс алу жүйелерінің функционалдық жай-күйі көрсеткіштерінің динамикасы мен әртүрлі жоғары оқу орындары студенттерінің жоғары жүйке қызметінің параметрлері арасында салыстырмалы талдау жүргізу жоспарлануда.

МАКУНИНА О.А.

биология ғылымдарының кандидаты, доцент, Оңтүстік Орал мемлекеттік университеті, Челябі қ., Ресей Федерациясы

E-mail: oamakunina@mail.ru, https://orcid.org/0000-0002-3448-9428

1. Илькевич Т. Г. Оценка проявлений информационного стресса у студентов и его профилактика средствами физической культуры и спорта / Т. Г. Илькевич, К. Б. Илькевич, А. С. Болдов, М. Р. Шакиров // Ученые записки университета им. П.Ф. Лесгафта. – 2022. – № 6(208). – С. 157-162.
2. Щетинина С. Ю., Бурцева Т. В. Влияние физических нагрузок на динамику умственной работоспособности студентов / С. Ю. Щетинина, Т. В. Бурцева // Международный журнал гуманитарных и естественных наук. – 2021. – №4-1. – С. 203-206.
3. Савко Э. И. Студенческая молодежь и ее отношение к физической культуре, и здоровому образу жизни / Э. И. Савко, С. В. Хожемпо // Здоровье человека, теория и методика физической культуры и спорта. – 2018. – № 4(11). – С. 62-76.
4. Иванова В. В. Отношение студентов вузов к физической культуре и спорту: современное состояние и проблемы мотивации обучающихся / В. В. Иванова // Наука, технологии, образование: актуальные вопросы, достижения и инновации : Сборник статей III Международной научно-практической конференции, Пенза, 27 января 2024 года. – Пенза: Наука и Просвещение (ИП Гуляев Г.Ю.), 2024. – С. 149-151.
5. Болдов А. С., Илькевич К. Б., Гусев А. В., Шакиров М. Р., Иванов Д. А. Отношение студентов творческих специальностей и направлений подготовки к физической культуре и спорту / А. С. Болдов, К. Б. Илькевич, А. В. Гусев, М. Р. Шакиров, Д. А. Иванов // Ученые записки университета Лесгафта. – 2021. – №10 (200). – С. 445-449.
6. Рекомендации ВОЗ по вопросам физической активности и малоподвижного образа жизни: краткий обзор [WHO guidelines on physical activity and sedentary behaviour: at a glance]. – Женева: Всемирная организация здравоохранения; 2020. – 24 с.
7. Сырова И. Н. Самоконтроль и оценка физического здоровья студенческой молодежи: учебно-методическое пособие // И. Н. Сырова, Л. И. Серазетдинова, Р. Ф. Волкова, С. Ф. Усманова. – Казань: Казанский университет, 2023. – 89 с.
8. Бичев В. Г. Влияние физических нагрузок на эмоциональное состояние студента // International Journal of Humanities and Natural Sciences. – 2019. –vol.8-1. – С. 51-56.
9. Василенко И. В. Развитие массового спорта на региональном уровне в представлениях и оценках современных студентов / И. В. Василенко, О. В. Ткаченко // Теория и практика физической культуры. – 2024. – № 12. – С. 88-89.
10. Кисляков П. А. Отношение студентов вузов к ценностям физической культуры и спорта как показатель их социального развития / П. А. Кисляков, Т. Т. Т. Нгуен, М. С. Белов, О. А. Силаева, Е. А. Шмелева // Образование и наука. – 2024. ˗ 26(9). – С.98–128.