Мақала дүниетаным мен оның «даналық» ұғымымен байланысты екендігіне арналған. Бұл арада дүниетаным ұғымы тұжырымдалады. Құндылық концепцияларының проблема тұрғысынан бейнеленуі дискурстар аспектісінде қарастырылады. Жыраулар поэзиясының дидактикалық бағыты қазақ және орыс мәдениеттерінің паремиологиялық қорын қарастырумен байланысты. Паремиологиялық қорға сүйене отырып, қазақ шешендік өнерінің концепциясын дамыта отырып талдау үшін орыс және қазақ рухани қазынасындағы мақал-мәтелдердің зерттелуіне әдеби шолу жасалды. Мақал-мәтелдерді сұрыптау арқылы қазақтың шешендік өнерінің үлгіге айналған тілдік тұлғасын талдау жүзеге асырылады. Жыраулар шығармашылығы мен мақалмәтелдердің дүниетанымды қалыптастыршы ұтқыр ойлардың лексикалық-семантикалық байланысына сипаттама берілді. Жыраулар поэзиясы мен мақал-мәтелдердегі «даналық» концепциясының дүниетанымдық көрінісі мен оның қызметі шешендіктің көркемдік кестесі тұрғысынан талданады. Осындай көзқарас дискурстардың классификациясын жасауға және қолданылыс жиілігін анықтауға мүмкіндік берді. Сонымен қатар дәстүрлі дискурстардың өзгермелігігі жыраулар поэзиясындағы жаңашылдық пен жанрлық жаңаруды танытады. Сондай-ақ дискурстың жиілік факторы да қалыптасды. Олар этикалық категориялардың қайталантын денотативті және коннотативтік мағыналарының қарым-қатынасымен байланысты болмақ. Дүниетаным мен дүниетанымдық аспектіде хикметтің түсіндірмелерін анықтау жүзеге асырылды. Риторикалық идеал мен әлем сипаттамасының пайда болуын зерттеу оның корреляциясын зерттеумен түсіндіріледі. Қазақ шешендік өнерінің ең алдымен практикалық сипаты жыраулар поэзиясының қалыптасу кезеңінде ғана
нақтыланды. Одан әрі бұрынғы көркемдік кестенің төмендеуі, жаңа көркемдік стратегиялардың дамуы,
символизмнің дамуы аясында қазақ шешендік өнері дәстүрлілік сипатынан алшақтайды. Риторикалық дәлелдеу мен деректемелік арнаның толысу техникасы дамитындың мақалада қарастырылады. 

Э. Т. ИДРИСОВА

Доцент, филология ғылымдарының кандидаты, Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті, Ақтөбе

elmira_idrisova@mail.ru

https://orcid.org/0000-0002-9437-6089

А.М. ЕСЕНТЕМИРОВА

аға оқутышы, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана

Aigul.yessentemirova@mail.ru  https://orcid.org/0000-0002-3478-5139

Ә. Е. АБАЙДІЛДА

докторант, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана

abaidilda.a.e@gmail.com  https://orcid.org/0000-0002-6282-1803

1. Жанабаев К. Об особенностях развития казахской поэзии в XV– XVIII вв. [Электронный ресурс] // URL: article/n/ob-osobennostyah- razvitiya-kazahskoy-poezii-v-xv-xviii- vv-obschaya-harakteristika/view/ (дата обращения: 01.12.2023).
2. Жаксылыков А. Ж. Предметно-концептуальный мир поэзии жырау и его передача в переводах на русский язык // Вестник КазНУ. Серия филологическая. – 2017. – № 2 (166). – С. 308–315.
3. Уразаева К. Б. Пандетерминизм поэзии жырау и рефлексия как основа создания точного перевода // Межкультурная – интракультурная коммуникация: теория и практика обучения и перевода. Материалы V Международной научно-методической конференции, Уфа, 1-2 декабря 2016. – С. 305-313.
4. Idrisova E., Shomanova G., Baiturina U. Symbolism as a way of rhetorical argumentation in zhyrau poetry. Structural-semiotic analysis // International Black Sea Modern Scientific Research Congress, September 29, 2022 а - October 02, 2022 / Rize, pp 823- 838. ISBN: 978-625-8246-14-8.
5. Тодоров Ц. Завладение Америкой. ‒ София: Издательство «Изток-Запад», 2010. ‒ 328 с.
6. Idrisova E., Shomanova G., Baiturina U. Rhetoric in Zhyrau Poetry. The experience of discourse study // Ahi Evran International Conference on Scientific Research 21-23 October 2022 б / Abstract Book, pp. 343-351. URL: www.ahievranconference.org ISBN: 978-625-8246-64-3.
7. Афанасьев А. Н. Происхождение мифа. – М.: Высшая школа, 1996. – 150 с.
8. Оркина А. Н. Аспектуально-темпоральная характеристика высказываний с семантикой обусловленности в современном русском языке: Автореф. дис…. филол. наук. ‒ СПб.: Рос. гос. пед. ун-т имени А.И. Герцена, 2000. – 20 с.

Қазақтың шешендік өнері, жыраулар поэзиясы, даналық, дүниетаным, дүниетаным, паремиология.