Мақалада дәстүрлі мәдениетті талдау негізінде қазақтардың діни-адамгершілік дүниетанымына және қоршаған дүниенің рухани-практикалық дамуына сәйкес келетін культтік ас семантикасын көрсететін мемориалдық және дәстүрлі жоралғылардың ерекшеліктері ашылады. Құқықты тану – моральдық өлшем ретінде әрекет ететін нормаларды, принциптерді, идеалдарды экономикалық, саяси, идеологиялық және басқа да нақты міндеттер әрбір жеке моральдық мәселенің шешімін алдын ала белгілеп қана қоймайды, керісінше, бұл міндеттерді жүзеге асырудың әдістері мен тәсілдері моральмен, адамгершілік, ізгілік, адамгершілік, әділеттілік критерийлері тұрғысынан бағаланатынын білдіреді. Мәдени-философиялық көзқарас шеңберінде нақты және символдық туыстық байланыстардың қалыптасқан жүйесі адамның әлеуметтік ортаға бейімделу механизмін анықтайды, мұнда дәстүр тірілер арасында жоқ ата-бабалармен тікелей байланыс ретінде қабылданады. Бұл жүйе ең алдымен ізгі рухтарды қамқорлыққа алу сеніміне негізделген ежелгі діни дүниетанымды көрсетеді. Тарихи жадымызда ата-бабалар қашанда жақсы рухтармен байланысты. Ата-бабаларымыздың тарихи тәжірибесі дәстүрлі қазақ мәдениетіндегі тағам жүйесінің символдық қызметтерін ашып, оның тек ғұрыптық, қасиетті және этнотаңбалық қызметтері туралы ғана емес, адамдарды жақындастыру, адамдар арасындағы қарым-қатынастарды реттеу және рухани-адамгершілік қасиеттерді қалыптастыруға ықпал ету функциялары туралы айтуға мүмкіндік береді.

КАИРОВА Б.Е.

Философия ғылымдарының докторы, профессор, Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті, Ақтөбе қ., Қазақстан. 

E-mail: kairovabakit8@gmail.com, https://orcid.org/0009-0008-4797-6330

1. Шаханова Н. Мир традиционной культуры казахов. Алматы, 1998. – 184 с.
2. Шаханова Н. Мир традиционной культуры казахов. Алматы, 1998. – 79 с.
3. Каирова Б. Е. Этнокультура казахов. Учебное пособие. Актобе. 2007. – 176 с.
4. Каирова Б. Е. Ценности казахской культуры. Монография. Алматы, 2007. – 277 с.
5. Каирова Б. Е. Мәдениет аксиологиясы. Монография. Қарағанды: «Медет Group». 2023. – 132 б.