Бұл зерттеу жұмысында өнеркәсіптік ағын сулардағы органикалық және бейорганикалық ластаушыларды адсорбциялық әдістер арқылы тиімді тазарту жолдары жан-жақты қарастырылды. Ағын суларды тазарту – қазіргі таңда жаһандық деңгейде өзекті экологиялық мәселелердің бірі болып отыр. Өндірістік мекемелерден шығатын ағын сулардың құрамында түрлі ауыр металдар, мұнай өнімдері, фенолдар, нитраттар мен басқа да улы қосылыстар кездеседі. Бұл заттар табиғи экожүйелерге кері әсер етіп, адам денсаулығына зиян тигізуі мүмкін. Сондықтан мұндай суларды тазарту әдістерін жетілдіру аса маңызды.

Зерттеу барысында сорбент ретінде табиғи цеолит пен грек жаңғағының қабығынан алынған белсендірілген көмір қолданылды. Аталған материалдар жергілікті табиғи ресурстардан алынған, арзан, экологиялық қауіпсіз және жоғары адсорбциялық қабілетке ие. Бұл олардың тазарту жүйелерінде тиімділігін арттырады.

Әртүрлі өндірістік аймақтардан алынған су үлгілеріне лабораториялық тәжірибелер жүргізіліп, тазарту тиімділігі сандық және сапалық тұрғыдан бағаланды. Тәжірибе нәтижесінде екі сорбент те ауыр металдар мен органикалық ластаушыларды тиімді түрде сорбциялағаны анықталды. Белсендірілген көмір органикалық қосылыстарды жоюда өте жоғары нәтиже көрсетсе, цеолит ауыр металл иондарын сіңіруде ерекше тиімділікке ие болды. Сонымен қатар, тазартылған судың физика-химиялық қасиеттері: pH, мөлдірлік, иіс, тұздылық, еріген оттек деңгейі және басқа да параметрлер айтарлықтай жақсарғаны байқалды.

Қолданылған сорбенттердің қайта пайдалануға жарамдылығы да зерттеліп, олардың регенерациядан кейін де тиімділігін сақтағаны дәлелденді. Жалпы алғанда, бұл әдістер өнеркәсіптік ағын суларды тазартуда экологиялық жағынан қауіпсіз, үнемді және болашағы зор технология ретінде бағаланды.

ОРЫНБАСАР Р.О.

Химия ғылымдардың кандидаты, қауымдастырылған профессор, Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті, Ақтөбе қ., Қазақстан

Е-mail: raihan_06_79@mail.ru , https://orcid.org/0000-0002-6198-3018

ЕСЕНОВА С.А.

Студент, Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті, Ақтөбе қ., Қазақстан

Е-mail: esenovasymbat9@gmail.com, https://orcid.org/0009-0003-6113-7289

БОЛАТ А.Д.

Студент, Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті, Ақтөбе қ., Қазақстан

Е-mail: bolatakmaral@mail.ru, https://orcid.org/0009-0002-0960-2705

1. Gogoi, A.; Mazumder, P.; Tyagi, V.K.; Tushara Chaminda, G.G.; An, A.K.; Kumar, M. Occurrence and fate of emerging contaminants in water environment: A review. Groundw. Sustain. Dev. 2018, 6, 169–180.
2. Tang, Y.; Yin, M.; Yang, W.; Li, H.; Zhong, Y.; Mo, L.; Liang, Y.; Ma, X.; Sun, X. Emerging pollutants in water environment: Occurrence, monitoring, fate, and risk assessment. Water Environ. Res. 2019, 91, 984–991.
3. Braga, R.M., Santiago, R.C., Araújo, L.C.B., et al. Description of sodium bentonite and calcium and its applications as phenol adsorbent, 2010. – P.1-3.
4. Ebenezer T. Igunnu, George Z. Chen. Produced water treatment technologies // International Journal of Low-Carbon Technologies, 2012. – P.1-21.
5. Nonato, T.C.M., De A Alves, A.A., Sens, M.L., et al. Produced water from oil - A review of the main treatment technologies // Journal of Environmental Toxicology, 2018. - 2(1). – P.23-27.
6. Arnold, K., Stewart, M., Surface production operations. Design of oil handling systems and facilities. – Elsevier, 2008. - Vol. 1, Third edition. – 768p.
7. Cline, J.T. Treatment and discharge of produced water for deep offshore disposal. In: API Produced Water Management Technical Forum and Exhibition, Lafayette, LA, 1998.
8. Rodrigues, J.B.S.M. Contribution to the study of the main treatment technologies used in the treatment of effluents from the oil industry, 2008.
9. СТ РК 1662-2007. Вода для заводнения нефтяных пластов. Требования к качеству.
10. Arnold, K., Stewart, M. Emulsions and oil treating equipment. Selection, Sizing and Troubleshooting. Elsevier, 2008. – 1st edition. – 304p.
11. Al-Zahrani, S.M., Putra, M.D. Used lubricating oil regeneration by various solvent extraction techniques // Journal of Industrial and Engineering Chemistry, 2013. – 19. – P.536-539.
12. Taiwo, E.A., Otolorin, J.A. Oil recovery from petroleum sludge by solvent extraction // Petroleum Science and Technology, 2009. – 27. – P.836-844.
13. Schwab, A.P., Su, J., Wetzel, S., Pekarek, S., Banks, M.K. Extraction of petroleum hydrocarbons from soil by mechanical shaking // Environmental Science Technology, 1999. – 33. – P.1940-1945.
14. Abdel-Azim, A.A., Abdul-Raheim, A.M., Kamel, R.K., Abdel-Raouf, M.E. Demulsifier systems applied to breakdown petroleum sludge // Journal of Petroleum Science and Engineering, 2011. – 78. – P.364-370.

өндірістік ағын су, ластаушылар, адсорбция, цеолит, белсендірілген көмір, грек жаңғағы, тазарту, экология