Моноклоналды антиденелер – бір прекурсордан немесе «клоннан» келетін клондалған жасуша шығаратын антиденелер [1]. Бұл антиденелер өте спецификалық болып табылады, бұл оларды бірқатар ауруларды емдеу үшін қолдануға мүмкіндік береді. Олар жасушалар мен молекулалардың кең ауқымына бағытталған дәстүрлі терапиядан айырмашылығы, вирустар, ісік жасушалары немесе қабынуға қатысатын молекулалар сияқты нақты молекулаларды нысанаға алады.

Моноклоналды антиденелер (мАд) нақты жасушалар мен молекулаларды нысанаға алу қабілеті арқылы заманауи медицинаны өзгертті. 1975 жылы ашылғаннан бері мАд жоғары ерекшелік пен тиімділікті көрсете отырып, терапевтік және диагностикалық өрістердің кең ауқымында қолданылды [2]. Бұл молекулалар онкологиялық ауруларды, жұқпалы ауруларды, аутоиммундық жағдайларды және басқа да күрделі ауруларды емдеуде революция жасап, олардың денсаулық сақтаудағы таптырмас құрал ретіндегі рөлін нығайтты.

Соңғы онжылдықтардағы биотехнологиядағы жылдам прогресс мАд-нің дамуы мен өндірісін айтарлықтай жақсартты, бұл бүкіл әлемде осы биологиялық заттардың тиімділігін, қауіпсіздігін және қолжетімділігін арттыруға әкелді. Дегенмен, жаһандық жетістіктерге қарамастан, Қазақстанда моноклоналды антиденелерді қолдану және дамыту айтарлықтай қиындықтарға тап болды. Оларға жергілікті өндірістік инфрақұрылымның жоқтығы, пациенттерге мАд қолжетімділігінің шектеулілігі, осы саладағы ғылыми зерттеулер мен клиникалық сынақтардың дамымағандығы жатады. Осы мәселелерді шешу жергілікті халықтың игілігі үшін мАд пайдалануды оңтайландыру үшін өте маңызды.

Бұл шолуда біз әлемде және Қазақстанда мАд терапиясының соңғы тенденциялары мен жетістіктерін қарастырдық.

МЫҢБАЙ А.

PhD, доцент, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті, Ақтөбе қ., Қазақстан

E-mail: askhat.myngbay@zhubanov.edu.kz, https://orcid.org/0000-0002-3867-847X

БАЙЗАҚ А.Н.

4 курс студенті, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті, Ақтөбе қ., Қазақстан

E-mail: alisherwmd@gmail.com, https://orcid.org/0009-0005-0288-8773

ПОСЛУШНАЯ О.Ю.

4 курс студенті, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті, Ақтөбе қ., Қазақстан

E-mail: poslushnaya_oksana@mail.ru, https://orcid.org/0009-0003-5162-4921

АЛПЫСБАЕВА Ж.Б.

4 курс студенті, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті, Ақтөбе қ., Қазақстан

E-mail: alpysbaeva222003@gmail.com, https://orcid.org/0009-0003-2325-533X

1. Rodríguez-Nava C, Ortuño-Pineda C, Illades-Aguiar B, Flores-Alfaro E, Leyva-Vázquez MA, Parra-Rojas I, del Moral-Hernández O, Vences-Velázquez A, Cortés-Sarabia K, Alarcón-Romero L del C. Mechanisms of Action and Limitations of Monoclonal Antibodies and Single Chain Fragment Variable (scFv) in the Treatment of Cancer. Biomedicines. 2023 Jun 1;11(6):1610.
2. Chames P, Van Regenmortel M, Weiss E, Baty D. Therapeutic antibodies: successes, limitations and hopes for the future. Br J Pharmacol. 2009 May;157(2):220–33.
3. The Story of César Milstein and Monoclonal Antibodies [Internet]. WhatisBiotechnology.org. [cited 2025 Mar 13]. Available from: https://www.whatisbiotechnology.org/
4. Araki K, Maeda R. A Brief Chronicle of Antibody Research and Technological Advances. Antibodies. 2024 Nov 11;13(4):90.
5. Lu RM, Hwang YC, Liu IJ, Lee CC, Tsai HZ, Li HJ, Wu HC. Development of therapeutic antibodies for the treatment of diseases. J Biomed Sci. 2020 Jan 2;27(1):1.
6. Castelli MS, McGonigle P, Hornby PJ. The pharmacology and therapeutic applications of monoclonal antibodies. Pharmacol Res Perspect. 2019 Dec 20;7(6):e00535.
7. Marks L. Monoclonal antibodies and the transformation of blood typing. mAbs. 2014 Nov 3;6(6):1362.
8. Affiliate Clinic in Kazakhstan [Internet]. Biotherapy International. [cited 2025 Mar 13]. Available from: https://ibiotherapy.com/kazakhstan/
9. Pitiot A, Heuzé-Vourc’h N, Sécher T. Alternative Routes of Administration for Therapeutic Antibodies—State of the Art. Antibodies. 2022 Aug 26;11(3):56.
10. F.K.Smailova, R.H.Karaev, R.A.Dulazov, H.V.Bakirov, B.A.Sazhanov. Opyt primeneniya preparata infliksimab pri nespecificheskom yazvennom kolite: klinicheskoe nablyudenie. Vestnik Kazahskogo Nacional'nogo Medicinskogo Universiteta. 2015;(2):537–40.
11. Ivanova R, Goremykina M, Glushkova N, Vento S. Successful Use of a Reduced Dose Regimen of Rituximab in a Case of Rheumatoid Arthritis with Raynaud’s Syndrome. Isr Med Assoc J IMAJ. 2018 Jan;20(1):64–5.
12. Murzabayeva M. Efficacy of golimumab in the treatment of ankylosing spondylitis and rheumatoid arthritis (own experience). Медицина. 2020 Dec 13;5–6:24–31.
13. Tsiogka A, Bauer JW, Patsatsi A. Bullous Pemphigoid Associated with Anti-programmed Cell Death Protein 1 and Anti-programmed Cell Death Ligand 1 Therapy: A Review of the Literature. Acta Derm Venereol. 2021 Jan 20;101(1):1497.
14. Li H, Tsokos GC. IL-23/IL-17 Axis in Inflammatory Rheumatic Diseases. Clin Rev Allergy Immunol. 2021 Feb;60(1):31–45.
15. Wang J, Zhou X, Elazab ST, Huang J, Hsu WH. Current Review of Monoclonal Antibody Therapeutics in Small Animal Medicine. Anim Open Access J MDPI. 2025 Feb 7;15(4):472.
16. Hughes R, Whitley L, Fitovski K, Schneble HM, Muros E, Sauter A, Craveiro L, Dillon P, Bonati U, Jessop N, Pedotti R, Koendgen H. COVID-19 in ocrelizumab-treated people with multiple sclerosis. Mult Scler Relat Disord. 2021 Apr 1;49:102725.
17. Vasudeva A, Yadav SL, Nanda S, Sahu S. Assessment of pain and structure after an intra-articular injection of adalimumab in osteoarthritis of the knee. Medicine (Baltimore). 2020 Jul 10;99(28):e21131.
18. Hess A, Axmann R, Rech J, Finzel S, Heindl C, Kreitz S, Sergeeva M, Saake M, Garcia M, Kollias G, Straub RH, Sporns O, Doerfler A, Brune K, Schett G. Blockade of TNF-α rapidly inhibits pain responses in the central nervous system. Proc Natl Acad Sci U S A. 2011 Mar 1;108(9):3731–6.
19. Spałek MM, Jałowska M, Bowszyc-Dmochowska M, Dmochowski M. Rituximab in the Management of Autoimmune Bullous Diseases: A Treatment-Resistant Case Series from a Single Central European Referral Center. Medicina (Mex). 2024 Feb 4;60(2):270.

моноклоналды антидене, терапия, аутоиммунды ауру, аппликация, дамыту