Мақалада 2009 жылы Макс Планк атындағы Халықаралық ғылыми зерттеу қоғамы тарапынан глоттохронологиялық жұмыстар үшін ұсынған Leipzig-Jakartalist тізімі негізінде башқұрт тілінің 100 тұрақты лексикалық бірліктерін анықтау мәселесінің айтылуы қарастырылды. “TheLoanwordTypologyProject” халықаралық жобасы аясында бұрын ұсынылған башқұрт лексикасының тізімі, авторлардың айтылған пікірінше, башқұрт тілінің ұлттық лексикасының негізгі қорының жиынтығына тұрақты лексиканың жатуының принципін толық көрсетпейді. Мақала авторлары тұрақты лексика тізімін қалдырғанда қоғам мүшелерінің өміріндегі тұрақты құбылыстардың сөздегі көрінісін, сонымен қатар, қолданылу тұрақтылығы мен жиілігін, өзіндік ерекшелігін, туынды еместігін (туынды болған жағдайда, сөздің мағыналық, негіз және негіздің көмескілігін ескере отырып), көп мағыналылығын ескеру қажет деп жазады. Авторлар башқұрт тіліндегі сөзжасамның аналитикалық сипатын атап өтеді, бұл барлық түркі тілдері үшін негізгі принцип, бірақ халықаралық қауымдастық ұсынған тізімде көрсетілмеген. Авторлар 100 жиынтық сөздер тізімінен аналитикалық түрде көрсетілген ұғымдарды алып тастауды немесе аналитикалық конструкциялардың болуына рұқсат беруді ұсыныс туралы айтты. Мақалада Свадештің жиынтық лексика тізіміне сәйкес келетін элементтер терминологиялық қорға жатпауы керек деген пікірі де атап көрсетілген.

СИРАЗИТДИНОВ З.А.

филология ғылымдарының кандидаты, Қолданбалы лингвистика және диалектология бөлімінің меңгерушісі, Ресей Ғылым академиясының Уфа федералды зерттеу орталығының тарих, тіл және әдебиет институты, Уфа қ., Башқұртстан, Ресей Федерациясы

E-mail: Sazin11@mail.ru, https://orcid.org/0000-0001-5619-5773

1. Виноградов В. В. Избранные труды. Лексикология и лексикография. – М., 1977. – С. 47–68.
2. Абаев В.И. Язык как идеология и язык как техника/Язык и мышление – М.–Л., 1934, вып. II. – С.33-54.
3. Зеленин Д. К. Отчет о диалектологической поездке в Вятскую губернию/Сб. ОРЯС, 1903– Т. 76, кн. 2.
4. Bally Ch..Le langage et la vie. Paris, 1926. – С. 26–28.
5. Абаев В. И. Происхождение и культурное прошлое осетин по данным языка. – М-Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1949. – 608 с.
6. Каримова Р.Н. Башкирско-русский словарь терминов ткачества и рукоделия. – Уфа, 2013. – 122 с.
7. Сулейманов В.С., Сиразитдинов З.А. Русско-башкирский словарь терминов по астрономии. – Уфа, 2009. – 160 С.
8. Хисамитдинова Ф.Г. Мифологический словарь башкирского языка. – М.: Наука, 2011. – 452 С.
9. Батыршина Г.Р. Лексика родинного обряда башкир (этнолингвистический анализ). Уфа, 2011, 157 с.
10. Муратова Р.Т. Символика чисел в языке и культуре башкир. – Уфа, 2012. – 180 с.
11. Сиразитдинов З.А. О диалектологической подсистеме машинного фонда башкирского языка//Теория и практика башкирского языка и литературы в свете современных достижений филологических наук: сборник материалов Всероссийской научно-практической конференции Республика Башкортостан. Стерлитамак, 06-08 ноября 2008 г. – Стерлитамак, 2008. – С. 178-182.
12. Самотик Л.Г. Лексика современного русского языка [Электронный ресурс]: учеб. пособие / – 2–е изд., стер. – М.: Флинта, 2012. – 510 с.
13. Арнольд И.В. Лексикология современного английского языка. Учебное пособие/ – 2–е изд., перераб. – М. : ФЛИНТА : Наука, 2012. – 376 с.
14. Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook, Martin Haspelmath and Uri Tadmor, (C) 2009, de Gruyter Publishing
15. Новгородов И.Н., Ишкильдина Л.К. Об устойчивом словарном фонде башкирского языка/Актуальные проблемы диалектологии языков народов России: Материалы ХIV Всероссийской научной конференции. – Уфа, 2014. – С. 171–174.
16. Сводеш М. К вопросу о повышении точности в лексикостатистическом датировании/Новое в лингвистике. – Вып. 1. – М., 1960. – С. 53–87.
17. Машинный фонд башкирского языка. Электронный ресурс: http://mfbl2.ru. Дата последнего просмотра 10.02.2025.
18. Сводеш М. Лексикостатистическое датирование доисторических этнических контактов (на материале племен эскимосов и североамериканских индейцев) /Новое в лингвистике. – Вып. 1. – М., 1960. – С. 23–52.
19. Академический словарь башкирского языка (в 10–ти томах) / Под ред. Ф.Г. Хисамитдиновой. Т.1. – Уфа: Китап, 2011. – 432 с.
20. Академический словарь башкирского языка (в 10–ти томах) / Под ред. Ф.Г. Хисамитдиновой. Т.2. – Уфа: Китап, 2011. – 568 с.
21. Академический словарь башкирского языка (в 10–ти томах) / Под ред. Ф.Г. Хисамитдиновой. Т.3. – Уфа: Китап, 2012. – 864 с.
22. Академический словарь башкирского языка (в 10–ти томах) / Под ред. Ф.Г. Хисамитдиновой. Т.4. – Уфа: Китап, 2012. – 944 с.
23. Академический словарь башкирского языка (в 10–ти томах) / Под ред. Ф.Г. Хисамитдиновой. Т.5. – Уфа: Китап, 2013. – 888 с.
24. Академический словарь башкирского языка (в 10–ти томах) / Под ред. Ф.Г. Хисамитдиновой. Т.6. – Уфа: Китап, 2014. – 944 с.
25. Беляевская Е.Г. Семантика слова. – М., 1987. – 126 с.
26. Башҡорт теленең һүҙлеге: Ике томда. Том II. Н-Я. – М.: Русский язык, 1993. –814 б.
27. Русско-казахский словарь. Т.I. Под общей ред. Г.Г.Мусабаева. – Алма-Ата, 1978. – 575 С.
28. Киргизско-русский словарь. Под ред. К.К.Юдахина.– М.: 1957. – 990 с.
29. Русско-тувинский словарь. Под ред. Д.А.Монгуша. – М.; Русский язык, 1980. – 560 с.

лексикология, тұрақты сөздік, негізгі сөздік қорының лексикасы, Лейпциг-Джакарталистердің тізімі, башқұрт тілі, глоттохронология, Башқұрт тілінің машина қоры