Қазақстан мен Ресей халықтары арасындағы өзара қарым-қатынастардың ұзақ тарихы бар және ғасырлар бойы жалғасып келеді.  Маңызды біріктіруші фактор тарихи бастауы бар ортақ мәдени-гуманитарлық кеңістік болды және болып қала береді.   XVIII ғ. Жоңғар хандығына қарсы күресте мықты одақтас  іздеу міндеті Кіші жүз ханы Әбілқайыр мен қазақ қоғамының саяси элитасының бір бөлігінің Ресей патша үкіметінен қолдау іздеуге деген ұмтылысын тудырды. Кіші жүздегі шекаралық және ішкі жанжалдарды реттеудің бастамасы болған, осы баптың зерттеу нысаны болып табылады.

Мақалада Орынбор облысының мемлекеттік мұрағаты (ООММ) қорларының материалдары негізінде 1799 ж. құрылған Орынбор шекара комиссиясының (ОШК) қызметі қарастырылады, кейіннен ол Кіші жүз аумағында Ресей империялық саясатын жүзеге асырудың маңызды аймақтық мекемесіне айналды.  Зерттеу барысында біз ОШК-нің орыс-қазақ шекарасын қалыптастыру жөніндегі алғашқы ережелері мен нұсқамаларын қарастырамыз. Орталық билік саясаты шекара комиссиясы төрағаларының наразылығына тап болды, бірақ ол қазақ халқының басқа өңірлеріне қатысты империялық басқаруды қалыптастырудың үлгісі болды.

КУПЕНОВА Г.Ы.

тарих ғылымдарының кандидаты, доцент, Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті, Ақтөбе қ., Қазақстан

E-mail: Gulia_79_79@inbox.ru, https://orcid.org/0009-0009-1223-9514

СМАНОВА А.М.

тарих ғылымдарының кандидаты, доцент, Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті, Алматы қ., Қазақстан

E-mail: aigulsmanova@mail.ru, https://orcid.org/0000-0002-8241-9256

1. Васильев Д.В. Россия и Казахская степь: административная политика и статус окраины. XVIII- первая половина XIX века.-Москва.- 2014.-С.470
2. Быков А.Ю., Кожирова С.Б. Истоки формирования русско-казахского пограничья в Западной Сибири (XVI-начало XIX века)//Восточный архив.- 2023.-№1 (47).-С.46.DOI:10.31696/2072-5795-2023-1-45-54
3. Султан Мендали Пиралиев. Письма из Зауральской степи. - Москва:Типография Бахметева.-1862.-С.14.
4. Быков А.Ю Российская правительственная политика в степных областях и трансформация традиционного казахского общества (1731-1917 гг.).Дисс.на соис.уч.ст.докт.ист.наук.-СПб, 2006.-С.92-97.
5. Кудрявцева Е.П.Деятельность Оренбургской пограничной комиссии в качестве подразделения Российского МИД// Отечественная история.-2018.-С.52.
6. Султангалиева Г.С. Казахские заседатели Оренбургской пограничной комиссии (первая половина XIXв.)//Вестник КазНУ им.Аль-Фараби.-2013.- №4(71).- С.31.
7. Избасарова Г.Б. Казахская степь Оренбургского ведомства как объект реформ: опыт Российской империи по управлению окраиной (1731-сер XIXвека). Аврореферат диссертации на соис.уч.ст.докт.ист.наук. – Москва:МГУ им.М.В.Ломоносова, 2018.- С.32. // Западный Казахстан в региональной политике Российской империи в XVIII- начале XIX вв.-Актобе.-2022.-С.300.
8. Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих, или киргиз-кайсацких, орд и степей. Спб.,1832.Ч.1-Ш.
9. Мейер Л. Киргизская степь Оренбургского ведомства. СПб., 1865.
10. Добросмыслов А.И. Тургайская область. Исторический очерк. Тверь,1902.
11. Григорьев В.В. Русская политика в отношении к Средней Азии. СПб., 1874.
12. Зиманов С.З. Политический строй Казахстана конца XVIII и первой половины XIX в. Алма-Ата, 1960
13. АбдрахмановаБ.М.Органыгосударственной власти и управления в Казахстане (20-е годы - конец XIXв.)// Дисс. ... канд. ист. наук. М., 1989.
14. Горбунова С.В. Оренбургская Пограничная комиссия и политика России в Младшем казахском жузе. Аврореферат диссертации на соис.уч.ст.канд.ист.наук. – Нижневартовск, 1998.
15. Султангалиева Г.С. Казахское чиновничество Оренбургского ведомства:формирование и направление деятельности (XIX)// Acта Slavica Iaponica, Tomus 27.
16. Горбунова С.В. «К подначальству и правосудию нечувствительно привыкать будут»: участие казаховв работе Оренбургской пограничной комиссии (1799-1869 гг.)//Вестник НВГУ. - 2017. - №2.
17. ГАОО, Ф.222, оп.1, Д.7.Правила, изданные Оренбургской Пограничной комиссией для жителей проживающих за Оренбургской линией.1827. - Л.2.
18. Литвинов В.П. Политико-правовые задачи управления Российской империи в Средней Азии: административно-правовая практика включения Младшего и Среднего жуза в сферу имперской внутренней политики. //Всероссийский научно-практический журнал социальных и гуманитарных исследований.-2023.-№1(8).-С.64
19. ГАОО, Ф.222, оп.1.Д.11 О формировании отряда под начальством Лебедева.Л.1-об
20. ГАОО, ф.222,оп.2,Д.3.Дело о службе хана Внутренней Киргизской Орды Джангера Букеева Чингизханова. Л.2.
21. ГАОО, ф.222, оп.1,Д.21 Приходные указы Оренбургской Пограничной комиссии.4.01.1857-26.11.1857.Л.2
22. ГАОО, Ф.222, оп.1, Д.16. Указы Оренбургской Пограничной комиссии об отпуске средств на воспитание киргизских детей.1850 г. – Л. 1-7
23. ГАОО, ф.222, оп.1,Д.15. Указы Оренбургской Пограничной комиссии о сборах денег с киргизов за кочевание.1850.Л.!.
24. Горбунова С.В. «Письма из Зауральской степи» султана Мендали Пиралиева: неофициальная точка зрения русского администратора на имперскую политику в Казахстане.//Вестник Нижневартовского государственного университета.-2021.-№3(55).- 14

кіші жүз, Орынбор шекаралық комиссия, Орынбор шекара комиссиясының төрағасы, В.В. Григорьев, Г.Ф. Генс, В. Тимковский, сұлтан-билеушілер