Мақалада Орта Азия мен Қазақстан мәдениетіндегі дәстүрлі кілем композициясындағы басты оқиғалардың бірі болып табылатын аң стиліндегі бейнелері мен сюжеттері қарастырылады, семантикалық және көркемдік талдау жасалады. Жеке жануарлар мен құстардың қасиетті және символдық мағыналары, кілем композициясында бейнеленген бейнелер мен сюжеттер ашылады, Орта Азия мифологиясында параллельдер келтіріледі. Осы проблеманы зерделеу үшін зерттеудің мынадай әдістері қолданылды: проблемалық-хронологиялық, тарихи-салыстырмалы, семантикалық және семиотикалық талдау, сондай-ақ бейнелеу материалдары және республиканың барлық өңiрлерiнен жиналған Қазақстан Республикасы Орталық Мемлекеттiк мұражайының кiлемдері мен кiлем бұйымдарының коллекциясы. Талдаудың негізінде автор Орта Азия мен Қазақстан кілемдерінің композициясында халықтардың тұрмыстық және рухани өмірінің негізгі маркерлері болып табылатын аң стилінің бейнелері тән деген қорытынды жасайды. Діни-философиялық дүниетанымның ұқсастығы, аттары мен ою-өрнек нысандары анықталды, сондай-ақ кілемдер жергілікті және тектік белгі болды. Осылайша, автор Орта Азия және қазақ кілемдерінде пайдаланылған көптеген көркемдік уәждердің бастауы ежелгі ирандық діни культтер мен сенімдерден бастау алады деп пайымдайды. Зерттеуші мұны мәдени өзара іс-қимылмен, жалпы этникалық тамырлармен, сондай-ақ осы өңірде ғасырлар бойы қалыптасқан эстетикалық нормалармен және дәстүрлермен түсіндіреді.

КАСЕНОВА К.Б.

PhD, аға оқытушы, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті, Актобе қ., Қазақстан.

Е-mail: katua67@mail.ru, https://orcid.org/0000-0001-7579-4456

РУДЕНКО К.А.

Тарих ғылымдарының докторы, профессор, Қазан мемлекеттік мәдениет институты, Қазан қ., Ресей Федерациясы.

Е-mail:  murziha@mail.ru, https://orcid.org/0000-0002-4067-9287

1. Руденко С. И. Древнейшие в мире художественные ковры и ткани из оледенелых курганов Горного Алтая. М.: Искусство, 1968.136 с.
2. Акишев К. А., Кушаев Г. А. Древняя культура саков и усуней долины реки Или. Алма-Ата. «Академия наук Казахской ССР»,1963.320 с.
3. Грязнов М. П. Булгаков А. Древнее искусство Алтая = L’art ancien de l’Altaï. Ленинград. Издательство Государственного Эрмитажа, 1958. 96 с.
4. ПогосянА. О происхождении ковра «Пазырык». Ереван,2013.– С.1-21(арм.),Р.22-37 (англ.)
5. Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін: очерк / кұрас. А. К. Ақышев, М. Х. Асылбеков, К. М. Байпақов және т.б.Алматы: Дәуір, 1994.446 б.
6. Артамонов М.И. Сокровища саков. Москва: Искусство,1973. 234 с.
7. Ерофеева И. В. Символы казахской государственности (позднее средневековье и новое время). Алматы: ИД Аркаим, 2001. 152 с.
8. Өсеров Н., Естаев Ж.Ислам және қазақтардың әдет-ғұрпы.Алматы: Қазақстан,1992.152 б.
9. Полосьмак Н. В. Пазырыкская культура: автореф. …док. и. н. Новосибирск, 1997. 34 с.
10. Дьяконов М. М. Образ Сиявуша в среднеазиатской мифологии. // КСИИМК, 1951. Вып. XL. С. 34 - 44.
11. Потто В. Из путевых заметок по степи. // Военный сборник.1887. № 11. С. 152-153.
12. Наурызбаева Р. Преемственность в развитии творческой направленности личности средствами искусства: моногр. Алматы: Білім, 2006. 118 с.
13. Исабекова У. Концепт «qut» в казахской языковой картине мира. // Филология и культура. 2016. №2 (44). С.84.
14. Смагулов Е. А. Палеосемантика центральной композиции казахского орнамента // Известия НАН РК. Серия общественных наук,1994. № 5.С. 82-91.
15. Тохтабаева Ж. Ш.Серебрянный путь казахских мастеров. Алматы: Дайк-Пресс,2005.474 с.
16. Мелларт Д. Древнейшие цивилизации Ближнего Востока.М.: Наука,1982. С. 186-189.
17. Кузьмина Е. Е. В стране Кавата и Афрасиаба. М.: Наука, 1977. 143 с.
18. Хакимова Н. Семантика зооморфных орнаментов на тканях абра худжанда (ХIХ‒ХХ вв.) // Номаи донишгох. Душанбе, 2012. С. 172-182.

рухани мәдениет, пазырық кілемі, кілем тоқу өнері, дәстүр, ою-өрнек, аң стилі, семантика, мифология